De eerste ochtend in Bosnië speelden we bij project Nada en Sana. Project Nada is een project waar kinderen met leerproblemen twee keer in de week terecht kunnen. De rest van de week gaan ze naar een normale school, waar ze veelal volledig buiten de boot vallen en soms zelfs niet eens in een klas zitten. We speelden voor en met de kinderen. Het eerste kind dat ik daar leerde kennen was Leyla, een autistisch meisje. We zagen hoe ze les kreeg en puzzels maakten en samen met de pedagoge tekeningen op het bord maakten. Daarna mocht ze naar buiten waar eerder die maand gearriveerde speeltoestellen stonden. Samen met een van de andere clowns nam ik de tijd om contact met haar te maken. Na enige tijd kwam ze naar ons toe om te spelen. Een paar jaar geleden was het nog onmogelijk om überhaupt contact met haar te maken. Project Nada had veel verschil weten te boeken. Samen hadden we veel pret en het was mooi om te ervaren hoe we steeds meer haar vertrouwen wonnen. Later in de week leidde dit voor mij nog tot een ontroerend afscheid. Ze gaf geen hand of knuffel zoals een aantal andere kinderen deed, maar ze zette me mijn neus, die tot dat moment om mijn nek hing, op mijn neus en drukte er een paar keer op.

Naast project Nada bevindt zich project Sana. Dit is een kleinschalig bejaardentehuis. Een nieuw en vriendelijk uitziend bejaardentehuis waar iedere kamer door twee bejaarden gedeeld worden. De meesten zijn nog mobiel en een aantal is flink dementerend. Er wordt liefdevol voor ze gezorgd. We speelden voor en met ze en Lidion en Hans, die al een aantal malen eerder waren geweest, werden soms met tranen in de ogen van blijdschap begroet. Overigens vloog een aantal kinderen van project Nada ze ook in de armen. Op vrijdag, toen we weer afscheid namen van beide projecten, tikte een van de bejaarden op de raam, zwaaide en bleef kushandjes geven. Voor mij een teken dat we veel betekend hadden.

We hadden voor we vertrokken een korte voorstelling ontwikkeld die we verschillende malen en op verschillende plekken opvoerden. De eerste keer onderweg in Kroatië voor kinderen met downsyndroom. Dat werd een groot succes wat we voor herhaling vatbaar vonden. Dit gaf ons de gelegenheid nog een paar extra schoolbezoeken in te lassen, doordat we dan niet een hele ochtend aanwezig hoefden te zijn. In Bosnië gaan alle kinderen naar dezelfde school. Kinderen met leerproblemen hebben pech, die zijn aanwezig, maar krijgen niet de aandacht die ze nodig hebben. In sommige gevallen, zaten ze niet eens meer in een klas. Een aantal van hen hadden we leren kennen via project Nada. Ze glommen van trots wanneer ze door ons werden begroet en aan de medeleerlingen konden laten zien dat zij door ons serieus werden genomen.

Naast de show gaven we ook workshops. De in deel 1 genoemde Michael Fugs had ons een spoedcursus jongleren gegeven en hij had voor ons dozen met jongleermateriaal geregeld die we aan de kinderen konden uitdelen. Zo konden we werken met ballen, sjaaltjes, diabolo’s en bordjes op stokjes. Voor de kinderen genoeg reden voor grote pret. Tijdens die uurtjes bleken de groepsgenoten met didactische kennis en een jong en knap voorkomen of meer clownservaring wel in het voordeel te zijn, maar ik vond dan mijn rol bij de kinderen die buiten de groep vielen, die ik met veel inzet en geduld toch ook een leuke middag of ochtend bezorgde door met ze te spelen of ze een-op-een wat bij te leren, of ze iets te geven waar ze wel mee konden spelen. Het kan soms heel eenvoudig zijn om verschil te maken. De gelukzalige blik in de ogen van het verwaarloosde jongetje dat ik even over zijn hoofd had geaaid, zal ik niet snel vergeten.

Daarnaast verzorgde Lidion nog sessies met de methodiek van stichting de Regenboogboom. De leraar werd gevraagd per kind te benoemen waar ze goed in waren. Zo zat aan het eind van het rondje de hele groep fier rechtop in zijn of haar stoel. Met behulp van een vertaalster leerde ze daarna de kinderen over de plek die ze kunnen creëren waar ze altijd bijzonder zijn. Een plek waar ze weer kunnen opladen en hun innerlijke kracht kunnen hervinden. Ter ondersteuning ontvingen ze er droomdekentjes bij en regenboogkristallen, om het effect van de sessie te verduurzamen.

De laatste ochtend brachten we een bezoek aan een schooltje vlak bij ons hotel en gingen we in duo’s de klassen in om al improviserend met de kinderen te spelen. Hier hadden we in de training veel aandacht aan besteed en na zo’n volle week was het heerlijk om in tweetallen lekker de klassen op stelten te mogen zetten. De eerste keer was het nog een beetje zoeken, maar de tweede keer zat ik er helemaal in en was het grote pret. Ieder kind kreeg even een momentje van bijzondere aandacht en we namen de klas als groep mee. Heerlijk om al die pretoogjes van de kinderen te zien, boven de net opgezette clownsneuzen. Dat was echt een feestelijke afsluiting van een zeer volle week.

Die middag kropen we, na afscheid te hebben genomen van de medewerkers van project Nada en Sana en de tot tranen toe geroerde hoteleigenaar (waarbij we zelf ook een traantje wegpinkte), weer met z’n achten in onze twee auto’s richting ons hotel in Kroatië en de dagen erna via Neurenberg terug naar Nederland. Boordevol indrukken en zowel individueel en als groep veranderd. En allemaal een beetje verliefd op Bosnië en haar inwoners voor zover we die ontmoet hebben. Als het aan ons ligt, keren we terug.   Met veel dank aan alle sponsors die deze reis mogelijk hebben gemaakt!

Hierbij nog een verhaal over mijn hoogtepunten in Bosnië dat ik aan het eind van het jaar schreef op de website Mijn Moment.